DooHealthy

ความเครียดเป็นภาวะที่เกิดขึ้นในบุคคล เมื่อมีสิ่งเร้ามากระทบทางร่างกายหรือจิตใจและก่อให้เกิดการเสียสมดุล

บุคคลจะพยายามปรับสภาวะด้วยการปรับตัวรูปแบบต่างๆ เพื่อรักษาความสมดุลไว้ ในชีวิตประจำวันบุคคลจะต้องเผชิญกับสภาวะเครียดอยู่มากบ้างน้อยบ้าง ผู้ที่มีความสามารถในการปรับตัวได้ดีย่อมรักษาสภาวะสมดุลได้ในเวลาอันรวดเร็ว ผู้ที่เผชิญกับสภาวะเครียดมาก และไม่สามารถปรับตัวได้ในเวลาอันรวดเร็วหรือปรับตัวไม่ได้ ระดับความเครียดอาจเพิ่มสูงขึ้น จนมีผลกระทบถึงสุขภาพทางกายและสุขภาพจิต จำเป็นต้องได้รับการดูแลช่วยเหลือ พยาบาลสุขภาพจิตและจิตเวชต้องปฏิบัติงานกับผู้ที่มีปัญหาและล้มเหลวในการปรับตัว ผู้ที่เต็มไปด้วยภาวะความเครียด หากพยาบาลสามารถใช้เทคนิคการขจัดความเครียดในผู้มีปัญหาได้อย่างมีประสิทธิภาพเป็นหนทางในการนำไปสู่ความสำเร็จในการพยาบาล

ความหมายและสาเหตุของความเครียด

• Webster (1976) กล่าวว่า ความเครียดเป็นสภาวะที่ถูกกดดันหรือแรงกดดัน
• Selye (1976) กล่าวว่า ความเครียดเป็นกลุ่มอาการที่ร่างกายมีปฏิกิริยาตอบสนองต่อสิ่งที่มาคุกคามบุคคล โดยสิ่งนั้นเป็นสิ่งที่ไม่พึงประสงค์ และมีต้นเหตุมาจากสถานการณ์หรือเหตุการณ์ที่เกี่ยวข้องทั้งร่างกาย จิตใจ สิ่งแวดล้อม และสังคมที่บุคคลประเมินแล้วว่าเป็นอันตรายต่อตนเอง
• Luckman and Sorensen (1987) กล่าวว่า ความเครียดเป็นสิ่งที่มาคุกคามหรือพยายามทำลายบุคคลหรือสิ่งที่ทำให้บุคคลประสบความไม่พึงพอใจในสิ่งที่ต้องการเป็นสิ่งที่ขัดขวางพัฒนาการด้านร่างกาย และจิตใจของมนุษย์ ทำให้เกิดสภาวะขาดสมดุล

ต้นเหตุของความเครียดที่เกี่ยวข้องกับสุขภาพของบุคคลจะมีลักษณะดังนี้

1. ต้นเหตุของความเครียดเดียวกัน จะมีผลต่อบุคคลต่างกัน
2. เมื่อบุคคลต้องพบกับสถานการณ์ความเครียด บุคคลจะพยายามปรับตัวต่อสถานการณ์นั้นๆ
3. ต้นเหตุของความเครียดหนึ่งๆ อาจก่อให้เกิดความเครียดอื่นๆ อีกได้
4. ไม่มีต้นเหตุของความเครียดเดียวหรือปัจจัยใดปัจจัยหนึ่งเป็นสาเหตุของการเกิดโรค แต่ต้องมีหลายๆ ปัจจัยร่วมกัน
5. ความเครียดไม่ว่าจะมาจากแหล่งใดก็ตาม ถ้าเกิดเป็นเวลานานๆ และจำนวนมากๆ ในที่สุดบุคคลจะไม่สามารถปรับตัวได้

Neuman (2001) ได้กล่าวถึงต้นเหตุของความเครียดว่า หมายถึง สิ่งที่ำทำให้เกิดเป็นปัญหาหรือสถานการณ์ที่ทำให้เกิดภาวะไม่สมดุลในระบบของบุคคล ไม่ว่าจะเป็นด้านสรีระ จิตใจ สังคม วัฒนธรรม พัฒนาการ และจิตวัญญาณ ซึ่งอาจจะคุกคามบุคคลอย่างเดียวหรือหลายอย่างพร้อมกันก็ได้ ต้นเหตุของความเครียดแบ่งออกเป็น 3 ประิเภท คือ

1. ต้นเหตุของความเครียดภายในบุคคล ได้แก่ ความสามารถในการทำงาน ทัศนคติ ค่านิยม ความคาดหวัง รูปแบบพฤติกรรม วิธีการปรับตัว อายุ และพัฒนาการ เป็นต้น
2. ต้นเหตุของความเครียดระหว่างบุคคล ได้แก่ การติดต่อสื่อสาร ความสัมพันธ์กับบุคคลนั้นๆ เป็นต้น
3. ต้นเหตุของความเครียดภายนอกบุคคล ได้แก่ สิ่งแวดล้อมทางกายภาพ อุปกรณ์ และเครื่องใช้ เป็นต้น

โดยสรุป ความเครียดคือ สภาวะกดดันในบุคคลที่เกิดขึ้นเมื่อมีสิ่งหนึ่งสิ่งใดมา คุกคามก่อให้เกิดความไม่สมดุลทั้งด้านร่างกาย จิตใจ อารมณ์ สังคม และจิตวัญญาณของบุคคล รวมถึงพัฒนาการทางร่างกายและจิตใจของบุคคลด้วย หรืออาจกล่าวว่าสภาวะเครียดเป็นกลไกการป้องกันตัวที่เกิดขึ้นเมื่อมีภยันตรายจากภายนอกมารบกวน

สาเหตุของความเครียด โดยทั่วไปความเครียดมักเกิดจาก

1. การถูกคุกคามและถูกทำลายทั้งด้านร่างกายและจิตใจ
2. ความต้องการพื้นฐานถูกขัดขวาง
3. ภาวะร่างกายหรือจิตใจถูกรบกวน เช่น การเจ็บป่วยทั้งทางร่างกายและจิตใจ
4. พัฒนาการทางร่างกาย และการเปลี่ยนแปลงตามวัย
5. ภาวะวิกฤติ-สถานการณ์ต่างๆ ที่เผชิญ

ปัจจัยที่ก่อให้เกิดความเครียด ได้แก่

1. ความเป็นอยู่ในชีิวิตและสังคม เช่น การแข่งขัน การดำเนินชีวิตในสังคมการจราจร
2. เหตุการณ์ในครอบครัว
3. การเจ็บป่วยทางร่างกายและจิตใจ
4. การประกอบอาชีพ การทำงาน
5. พัฒนาการตามวัย
6. ปัญหาเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม

หลักการแก้ไข

1. เลี่ยงสถานการณ์ที่ก่อให้เกิดความเครียด
2. ปรับตัวกับสถานการณ์เครียด
   • ใช้กลไกทางจิต เช่น การหาเหตุผล การชดเชย
   • ปรึกษาผู้ที่ช่วยเหลือได้ และไว้วางใจ
   • ใช้เทคนิคการผ่อนคลายความเครียด

การพยาบาล

1. ประเมินระดับความเครียด
2. กำหนดแนวทางการช่วยเหลือ โดย
   • กระตุ้นให้ผู้มีความเครียดระบายออก
   • เสนอแนะวิธีการหลีกเลี่ยงสถานการณ์ที่ก่อให้เกิดความเครียด
   • แนะนำหลักการเลือก "ทำทีละอย่าง"
   • สอนวิธีการระงับอารมณ์ตนเอง
   • ฝึกจิตใจให้ร่าเริง
   • แนะให้หากิจกรรมที่เป็นประโยชน์ทำ
   • แนะการเตรียมรับสถานการณ์
   • แนะนำการใช้กลวิธานป้องกันตัว
   • สอนวิธีคลายเครียดด้วยตนเอง